رسانه تحلیلی تصویری بهمن – گروه اقتصاد، محمدباقر شیرمهنجی* : يكي از وظايف مهم اقتصادى دولت‌ها توزيع درآمد در جامعه است و يارانه ابزارى است كه مي‌تواند دولت را در توزيع درآمد و کاهش شکاف طبقاتی در یک جامعه يارى كند. در این راستا، دولت سیزدهم در ادامه، اصلاحات مربوط به ارز ترجیحی به تغییر در شیوه پرداخت یارانه اقدام نمود. این یارانه نقدی برای تأمین کالاهای اساسی اختصاص می‌یابد و قرار است در آینده طرح توزیع کالابرگ کالاهای اساسی با هدف افزایش قدرت خرید مصرفکننده و کاهش اختلاف طبقاتی در جامعه در دستور قرار گیرد؛ اما آیا این افزایش قدرت خرید بهصورت نقدی میتواند بهتر از یارانه کالایی عمل کند یا خیر؟ برای پاسخ به این سوال باید نگاهی به انواع یارانه و کمکهای حمایتی دولت داشته باشیم.
در حالتی که یارانه به کالا پرداخت شود و بخشی از قیمت تمام شده کالا را دولت بهصورت یارانه به تولیدکننده پرداخت نماید، قیمتهای غیرواقعی قدرت خرید مصرفکننده را حفظ می‌نمایند.
به‌عنوان مثال پرداخت یارانه به نان باعث میشود این کالا با قیمتی پایین‌تر از قیمت تمام شده تولید آن، عرضه شود. در این حالت مشکلاتی وجود دارد. اول اینکه همه‌ی مصرف‌کنندگان داخل خاک ایران، اعم از فقیر و غنی، ایرانی و غیر ایرانی (اتباع خارجی) با خرید نان از این یارانه دولت استفاده می‌کنند و هر شخص با خرید نان بیشتر، از یارانه بیشتری استفاده می‌کند.
مشکل دوم این است که یارانه به آرد داده میشود ولی بخش زیادی از این آرد اصلاً به نان تبدیل نمی‌شود و با قیمت آزاد در بازار فروخته میشود یا به خارج از کشور قاچاق میشود و به این شکل از چرخه توزیع خارج میشود.
مشکل سوم یارانه کالایی به نان این است که علاوه بر افزایش شدید مصرف، منجر به استفاده گسترده از نان به‌عنوان خوراک دام شده است چرا که اعطای یارانه کالایی به نان باعث شده قیمت آن از قیمت علوفه دام کمتر باشد.
حالت دیگر پرداخت یارانه نقدی به دهک‌های پایین درآمدی است که در آن قیمت کالاها واقعی میشود. در این حالت برخلاف یارانه کالایی که فرد با مصرف بیشتر، یارانه بیشتری دریافت می‌کرد و ثروتمندان می‌توانستند با خرید واحدهای بیشتر از کالا، از یارانه دولتی بیشتری استفاده کنند، یارانه پرداختی فقط به جامعه هدف (دهک‌های پایین درآمدی) اصابت می‌کند. همچنین جلوی نشتی آرد در بازار آزاد و قاچاق آن گرفته میشود.
قابل ذکر است که در مثال نان و تصمیمات فعلی دولت، دولت با حذف یارانه کالایی به سراغ یارانه نقدی نرفته است، بلکه طرح وزارت اقتصاد، واقعی سازی قیمت آرد و اعطای مستقیم یارانه نان به مصرفکننده است که در قالب کالابرگ انجام خواهد شد.
بر اساس قانون بودجه 1401، مبلغ 71 هزار میلیارد تومان برای گندم یارانه اختصاص داده میشود و دولت تصمیم دارد همین یارانه را به جای کالا به مردم پرداخت کند. با توجه به این توضیحات و مزایای مطرح شده برای طرح دولت، این طرح بهصورت تئوریک قابل دفاع است ولی هرگونه خطا و عدم دقت در اجرا میتواند نتایج فاجعه باری داشته باشد.
طرح دولت در صورت لحاظ چند پیش‌شرط میتواند موفقیت‌آمیز باشد: 1- ارتقای سازوکار شناسایی افراد نیازمند با استفاده از رتبه‌بندی مالی آن‌ها 2- مشخص کردن مبلغ بهینه یارانه به‌طوری‌که بعد از آزادسازی قیمت کالاها، قدرت خرید افراد کمدرآمد جامعه تضعیف نشود. 3- دولت بتواند از منابعی که با عدم پرداخت یارانه کالایی و حذف یارانه دهک‌های بالای درآمدی حاصل میشود، یارانه نقدی افراد کمدرآمد را تأمین نماید، در غیر این صورت کسری بودجه شدیدتر خواهد شد و منجر به تورم بیشتر میشود. 4- با برنامه‌ریزی ویژه در مورد تأمین به موقع کالاها، نظارت دقیق بر اقلام صادراتی و وارداتی، توجه به علائم عرضه و تقاضای بازار و قیمتهای نسبی کالاها، جلوگیری از دپو و احتکارهای گسترده کالاهای اساسی، جلوی افزایش قیمت دومینویی تمامی کالاها و خدمات کشور گرفته شود.
* دانشجوی دکتری اقتصاد
