استاد علوم ارتباطات و رسانه: هوش مصنوعی قادر به حذف خبرنگار آشنا به فناوری جدید ارتباطات نیست

احمد کارخانه در گفت‌و‌گو با ایران ۲۴، درباره کوچ رسانه‌ها به شبکه‌های اجتماعی و ضرورت مطابقت با این فضا عنوان کرد: «در واقع، رسانه‌ها به شبکه‌های اجتماعی کوچ نکرده‌اند؛ بلکه انسان‌ها کوچ کرده‌اند و مصرف رسانه‌ای به سمت زیست‌جهان سایبر حرکت کرده است. در این میان، رسانه‌های سنتی برای باقی ماندن در چرخه توجه، صفحات رسمی خود را در شبکه‌هایی مانند اینستاگرام و دیگر شبکه‌های ایجاد کرده‌اند.

وی ادامه داد: از سوی دیگر، فراگیری شبکه‌های اجتماعی در ایران بسیار فراتر از رسانه‌های رسمی است و همین امر تعادل سنتی میان تولیدکننده و مصرف‌کننده را برهم زده است. در دنیای امروز مصرف کنندگان و مخاطبان خود تولید کننده و توزیع کننده پیام هم هستند. همچنین روزنامه‌نگاری ناگزیر با سرعت، گرافیک‌محوری، روایت‌های کوتاه و مصرف چندثانیه‌ای سازگار می‌شود. اما این تغییر می‌تواند کیفیت را تهدید کند زیرا «سواد بصری» جای «سواد تحلیلی» را می‌گیرد و عمق محتوای حرفه‌ای کاهش می‌یابد.»

کارخانه افزود: البته استفاده از شبکه‌های اجتماعی اگر چه تهدیداتی را دارد، اما فرصت هم هست: رسانه‌ها می‌توانند از این فضا برای تقویت مخاطب‌یابی، توضیح‌گری و ساخت روایت‌های چندلایه بهره ببرند، مشروط بر اینکه حفظ استاندارد‌های حرفه‌ای را رعایت کنند.

وی با بیان اینکه «هوش مصنوعی برهم‌زننده نظم سنتی تولید محتوا است»، درباره تاثیر هوش مصنوعی بر حرفه خبرنگاری گفت: «هوش مصنوعی علاوه بر کمک بر انجام کار‌های اولیه خبرنگاری و روزنامه نگاری، کارکرد‌هایی مانند پایش داده، تولید خبر خام، تحلیل کلان‌داده، راستی‌آزمایی و حتی پیش‌بینی روند‌ها را تسهیل می‌کند. نتیجه آن، انتقال روزنامه‌نگاری از «خبرنویسی ساده» به «روزنامه‌نگاری ارزش افزوده و تبیینی» است. آینده این حرفه به سمت مهارت‌های جدید از جمله مدیریت داده، تحلیل، سواد الگوریتمی و روایت‌سازی پیچیده و موارد دیگر سوق پیدا می‌کند.

کارخانه بیان داشت: «تهدید اصلی نه حذف خبرنگار، بلکه حذف خبرنگار فاقد مهارت است. خبرنگارانی که مهارت‌های خود را با فناوری هم‌افزا می‌کنند، جایگاهی راهبردی‌تر خواهند داشت. در مقابل، تولیدکنندگان محتوای ساده یا غیرتحلیلی در معرض جایگزینی‌اند. آینده روزنامه‌نگاری، آینده‌ای ترکیبی است؛ خبرنگار انسان، با قوه تشخیص، اخلاق و روایت انسانی همچنان محور باقی می‌ماند.»

استاد ارتباطات و مدرس رسانه در پاسخ به اینکه رسانه‌های رسمی برای بقا در عصر هوش مصنوعی به چه استراتژی‌هایی نیاز دارند، گفت: رسانه‌های رسمی برای بقا باید از نقش رسانه تک منبعی فاصله بگیرند و به رسانه‌های چند سکویی، داده محور و مشارکت‌جو تبدیل شوند.

وی ادامه داد: سه محور حیاتی وجود دارد: نخست، اعتمادسازی از طریق شفافیت، ارائه داده‌های دقیق، پاسخگویی و فاصله گرفتن از کلی‌گویی. دوم، به‌روزرسانی مدل تولید محتوا از متن‌محور به محتوای چندرسانه‌ای، و سازگار با شبکه‌های اجتماعی. سوم، سازوکار درآمدی نو شامل اشتراک دیجیتال، سرویس‌های تحلیلی و تولید محتوا. رسانه رسمی باید به‌جای رقابت با شبکه‌های اجتماعی، بر «اعتبار»، «راستی‌آزمایی»، «تحلیل» و «روایت‌سازی عمیق» تمرکز کند؛ که فضای غیررسمی فاقد آن است. بقا در گروی حرفه‌ای‌سازی، هوشمندسازی و نقش‌آفرینی در زنجیره اعتماد عمومی است.

کارخانه در خصوص خلاصه‌های هوش مصنوعی که در صدر نتایج سرچ در گوگل نمایش داده می‌شود، گفت: هوش مصنوعی با تولید خلاصه‌های سریع، مخاطب را به مصرف خبری کوتاه و فشرده عادت می‌دهد. این تحول ظاهراً به زیان روزنامه‌نگاری تحقیقی و تحلیلی است، اما پیامد آن دوگانه است. از یک سو، کاهش توجه مخاطب، ظرفیت پذیرش گزارش‌های طولانی و پر جزئیات را محدود می‌کند و خطر کم‌رنگ شدن گزارش‌های عمیق را ایجاد می‌کند. اما از سوی دیگر، همین روند می‌تواند روزنامه‌نگاری تحقیقی را به سوی «بیان خلاصه‌شده، اما ساختارمند»، «گزارش‌های لایه‌ای» و «پرونده‌های چندرسانه‌ای» هدایت کند؛ یعنی مخاطب را ابتدا با محتوای کوتاه جذب و سپس به روایت‌های کامل هدایت کند. آینده این ژانر، نه در طول متن، بلکه در معماری روایت، داده‌محوری و اتکا به اسناد است. خبرنگار تحقیقی باید یاد بگیرد چگونه روایت عمیق را در قالب‌های جدید ارائه کند.

وی درباره جعل تصویر و محتوا نیز گفت: گسترش هوش مصنوعی عمومی، خطر جعل متن، تصویر، صدا و ویدئو را به سطح بی‌سابقه رسانده و اعتماد عمومی را تهدید می‌کند. مقابله با این پدیده نیازمند ترکیب سیاستی، فنی و اخلاقی است. چارچوب پیشنهادی شامل چهار محور است:

۱. استاندارد‌های راستی‌آزمایی شامل لایه‌بندی منابع، امضای دیجیتال و ثبت کلان داده‌ها برای تولیدات رسانه‌ای.

۲. سواد رسانه‌ای در حوزه هوش مصنوعی برای مدیران، خبرنگاران و عموم مردم.

۳. مسئولیت‌پذیری پلتفرم‌ها از طریق الزام به برچسب‌گذاری محتوای تولیدشده با هوش مصنوعی و ارائه ابزار‌های تشخیص جعل.

۴. نظارت حرفه‌ای توسط نهاد‌های صنفی و اتاق‌های خبر برای مقابله با انتشار محتوا‌های غیرقابل‌تأیید.

راه‌حل اصلی، «ترکیب اخلاق حرفه‌ای، فناوری و شفافیت» است؛ زیرا جعل هوشمند را تنها با نظارت سنتی نمی‌توان مهار کرد.